نام کاشان با گلاب ش گره خورده است و تماشای مراسم گلابگیری هرساله عده زیادی را به کاشان می‌کشاند. زمان گلابگیری در کاشان از اواسط اردیبهشت شروع میشود و تا اواسط خردادماه (۱۵ اردیبهشت تا ۱۵ خردادماه)ادامه دارد. بوی گل محمدی در شهر می‌پیچد و بویش مستت می‌کند و همه اینها به لطف آمدن بهار است.
مراسم گلابگیری که امروز در کاشان لتان خوانده میشود سابقه ای دراز دارد. داستان از این قرار است: از صدها سال قبل(نقوش به جا مانده بر سفالینه های تپه سیلک، شعرها و سفرنامه ها وجود گل سرخ را در زمان‌های دور تصدیق می‌کند) با شکفتن گل های سرخ محمدی، زن و مرد و بزرگ و کوچک صبح زود از خانه بیرون می‌زنند و مشغول چیدن گل میشوند. آنهایی که مزرعه ندارند برای دیگران گل می چینند و آنهایی هم که فاقد وسایل گلابگیری‌اند، گل‌هایشان را به دیگران می‌فروشند. گلابگیرها قسمتی از خانه شان را به انبار کردن گلاب اختصاص می‌دهند و آنچه باعث میشود مراسم گلابگیری در شهرهایی مثل قمصر و نیاسر تماشاگران زیادی داشته باشد، شیوه سنتی گلابگیری است.
شیوه سنتی گلابگیری
به این شکل که وسایلی مثل دیگ، پارچ، قرابه، نی و شیشه در شیوه سنتی به کار میآید. در گلابگیری به روش سنتی هر یک کیلو گلبرگ را با یک لیتر آب در دیگی مسی می‌ریزند و دیگ را روی هیزم می‌گذارند. درپوش دیگ را می‌گذارند و با تعبیه واشر لاستیکی بین دیگ و درپوش از نشست بخارها جلوگیری می‌کنند. روی در دیگ سوراخی است که به لوله های استیل و آلومینیومی متصل است و سر دیگر لوله، به ظرف مسی که پارچ است منتهی میشود. بخارهای به وجود آمده ار تقطیر، بعد از رد شدن از این لوله در پارچ مسی‌ای که داخلش آب سرد وجود دارد، سرد و گلاب به دست میآید. گلابی که بعد از ۵ تا ۷ ساعت زحمت به دست آمده.
از اواسط اردیبهشت تا دو سه هفته بعدش، مهمانان زیادی برای تماشای مراسم گلابگیری راهی کاشان میشوند.
قمصر: قمصر در ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان قرار گرفته و هرچند که نام گلاب بیشتر با قمصر گره خورده ولی در سایر شهرهای کاشان مثل نیاسر و روستاهایی همچون ون، سده و وداقان نیز گلابگیری انجام میشود. به خصوص در وادقان و ون در ۵۰ کیلومتری شمال کاشان، جایی که باغ های زیادی دارد و گلاب غلیظتری نیز به دست میآید.
نیاسر: نیاسر که به کهن باغشهر ایران معروف است، در ۳۰ کیلومتری غربی کاشان واقع شده و جدا از مراسم تماشایی گلابگیری، آبشار نیاسر، بنای چهارطاقی روی تپه های غرب نیاسر و آتشکده نیاسر از جمله جاهای دیدنی‌اش هستند. جایی که مختص کاشان است و نه هیج کجای دیگر دنیا.
به گزارش گروه خواندنی های مشرق، گلاب ، اولین تولید گلاب ، این مایع رزشمند به ایران کشور عزیزمان بر می گردد . این مایع اسانسی است که از گل رز یا همان گل محمدی به دست می آید و تا امروز 200 نوع از آن شناسایی شده است، اما جالب است بدانید که تولید کنندگان گلاب تنها دسته محدودی از آن را در تهیه گلاب مورد استفاده قرار می‌دهند.
فصل و زمان رویش این گل بهاری از اواسط اردیبهشت آغاز شده و تا اواخر خرداد رویشش ادامه دارد و از خواص درمانی فراوانی برخوردار است. طبیعت گلاب گرم است و ماده مقوی برای معده، قلب، کبد و اعصاب بوده و آرامبخشی قوی به حساب میآید. قطعاً به همین دلیل است که قدیمی‌ترها و پیشینیانمان مصرف گلاب را در روزهای سخت و پرتنش لازم می‌دانستند. این مایع خوشبو و معطر تا حدودی تحریک‌کننده جریان خون بوده و بافت پوست را به تولید سلول‌های جدید تحریک می‌کند.
استفاده از گلاب و خوردن آن در درمان سر درد و رفع بوی بد دهان بسیار موثر بوده و همچنین تحریک‌کننده هورمون‌ها می باشد. پزشکان خوردن گلاب را به بیماران قلبی توصیه می‌کنند و نوشیدن روزانه یک لیوان دوغ مخلوط با گلبرگ‌های گل محمدی را برای تنظیم عمل هضم معده به خصوص در روزهای گرم سال ، بسیار عالی می دانند.در صنعت لوازم آرایش و محصولات بهداشتی نیز، از این ماده معطر و شگفت انگیز برای تهیه خوشبو کننده ها، محصولات مراقبت از پوست ، محصولات مراقبت از مو و ... استفاده می شود.
و اما بخوانیم دربارۀ گلاب گیری:
دستور العمل تهیه و تولید گلاب به روش سنتی و طبق سنت قدیم
ایرانیان به شرح زیر می باشد:
برای هر 30 کیلوگرم گل، 50 لیتر آب در نظر می‌گیرند که گلاب حاصل از این مقدار 30
لیتر است و به آن «گلاب مایه یا عطری» گویند. از تقطیر مجدد گلاب مایه، فرآورده‌ای
به دست میآید که به آن «گلاب دو آتشه» یا استاندارد گفته میشود.محصولی که از این
روش به دست می آید ، نوع مرغوب‌تری از گلاب است که مزه و بوی آن بسیار تلخ‌تر از
گلاب مایه است ولی به دلیل آن‌که آب به کار رفته در آن بیشتر تبخیر شده و گلاب
حاصله غلیظ‌تر است بیشترین اثر درمانی را دارد لذا تهیه این گلاب برای مصارف خانگی
و درمانی مناسب است. البته از تقطیر مجدد، گلاب دوآتشه غلیظتری به دست میآید که
بسیار معطر است و در حقیقت آن را «گلاب ناب و خالص» می‌نامند که کمتر در بازار
عرضه میشود.
منبع : بانک مقالات
در خصوص گلاب باید این نکته را اذعان داشت که در مسیر تهیه ی آن ، انواع مختلفی را می توان نام برد . در زیر نگاهی خواهیم انداخت به انواع آن :
گلاب سنگین ( درجه یک ) : گلابی است که در یک لیتر آن دست کم ۳۵/۰ گرم اسانس وجود داشته باشد و از ریختن ۳۰ کیلوگرم گل مرغوب ( چیدن آن غیر از ساعات آفتابی روز باشد ) ۴۰ لیتر گلاب به دست آید .
گلاب سبک ( درجه دو ) : استحصال ۴۰ لیتر گلاب که ازدست کم ۱۵کیلوگرم گل بدست می آید .
گلاب دو آتشه : چنانچه پس از یک بار گلاب گیری دوباره به جای ریختن آب روی گل های دیگ ، گلاب به دست آمده قبلی را بریزیم ؛ در این حالت گلاب مجددا با گل تازه تقطیر می شود .
گلاب پس آب : درصورتی که بعد ازعمل تقطیر ازتفاله های گل دوباره گلاب گیری شود ، گلاب به دست آمده را که از کیفیت پایینی برخودار است را پس آب می گویند .
گلاب زیر عطری : گلابی که برای تولید آن به جای گرفتن ۴۰ لیتر گلاب معمول از ۳۰ کیلوگرم گل ، تنها ۷ لیتر گلاب گرفته می شود و بیش تر گرفتن عطر آن مورد نظر است .
گلاب ناب مزه گس و تلخی دارد . شفاف و بدون رنگ است . هر قدر گلاب تلخ تر باشد اصل تر است البته باید توجه داشت که تلخی گلاب هم باید طبیعی بوده و اسانس مصنوعی نداشته باشد .
عطر گل محمدی :
در حین عمل تقطیر بعد از سرد شدن گلاب و قبل از ورود گلاب به منبع صافی ، در ظرف شیشه ای کوچکی که به همین منظور تعبیه شده عطر قرار می گیرد . از هر تن گل محمدی یک کیلو عطر و ۲۵۰ گرم اسانس به دست می آید . اسانس با دستگاه جداگانه دیگری گرفته می شود .
منبع : بانک مقالات
برای تهیه گلاب در مجموع می توان دو نوع روش را نام برد . روش اول روش سنتی است که هنوز نیز در بسیاری مناطق غیر شهر نشین مورد استفاده قرار می گیرد . و روش دوم نیز روش صنعتی است که پر کاربردترین و راحت ترین راه برای مشتری می باشد . در مقاله ی امروز روش تهیه ی گلاب به روش سنتی را مرور خواهیم کرد.
ابتدا دیگ مسین را بر اجاق قرار می دهند.بعد به اندازه ۳۰ کیلوگرم گل داخل دیگ ریخته و به مقدار ۴۰ لیتر آب اضافه می کنند.
برای جلوگیری از هدر رفتن بخار با واشر پلاستیکی محل اتصال بین دیگ و تغار آب بندی می شود. برای کنترل فشار بخار با پیچ و مهره، تغار به دیگ بسته می شود.
پارچ مسین را در آب گذاشته به وسیله لوله های چدنی آن را مهار می کنند تا به سطح آب نیاید. آنگاه نی چه آلومینیومی را از یک سو در دیگ و از سوی دیگر در پارچ قرار می دهند. گلاب و بخار آب در نی چه تازاویه خمش آن پیش می روند ولی پس از خمش لوله تنها بخار گلاب است که به طرف پارچ پیش می رود و به سبب سردی محیط استخر به مایع تبدیل می شود .
درجه حرارت روی ۹۵ درجه کنترل می شود. درطی گلابگیری شدت شعله آتش باید ملایم و یکنواخت باشد. هر چه زمان تقطیر بیشتر باشد، محصول بهتری به دست خواهد آمد.
تفاله های مانده دردیگ گلاب که بنگل نامیده می شود، به مصرف دام و کود باغی میرسد.
قیمت هر کیلو گل محمدی بسته به کیفیت بین ۲۵۰۰ تا۳۵۰۰ تومان است. از هر کیلو گل ۵/۱ لیتر گلاب درجه یک به دست می آید. که قیمت هر لیتر آن ۲۴۰۰ تومان می باشد.
منبع : بانک مقالات
گلابگیری از گلستانهای محمدی قمصر، هر سال ازابتدای اردیبهشت آغاز شده و تا پایان خرداد ماه ادامه می یابد. این شهر با داشتن کارگاه های متعدد گلاب گیری و عرقگیری درجهان مشهور است. کارگاهها به سه بخش سنتی، نیمه سنتی و صنعتی تقسیم می شوند.
گلابگیری از گلستانهای محمدی قمصر، هر سال ازابتدای اردیبهشت آغاز شده و تا پایان خرداد ماه ادامه می یابد. این شهر با داشتن کارگاه های متعدد گلابگیری و عرقگیری درجهان مشهور است. کارگاهها به سه بخش سنتی، نیمه سنتی و صنعتی تقسیم می شوند.
معمولا عرق گیری وگلاب گیری در بین صاحبان این حرفه موروثی میباشد. ازبین صد درصد خانوارهای گلاب گیر، ۶۱ درصد دارای گلاب گیری غیراقتصادی و معیشتی و تنها ۳۹ درصد از خانوارها دارای گلاب گیری اقتصادی هستند.
در یک گلستان از سال سوم به بعد تولید گل، اقتصادی میشود. به طورمعمول روند تولید گل تا زمان ۹ تا ۱۲ سالگی بوته، افزایشی و پس از آن کاهشی است.گلدهی طی ۳۰ تا ۴۵ روز کامل میشود. حداکثر گلدهی در فاصله زمانی ۱۰ تا ۲۰ روز از شروع آن است که اصطلاحاً به این زمان «شور گلدهی» می‌گویند.
پیش از طلوع آفتاب مردان و زنان گلچین، شروع به چیدن گلهای باغ کرده و پس از آن گلبرگها به کارگاهها منتقل می شود. یک کارگر در هر روز می‌تواند ۵۰ تا ۷۰ کیلوگرم گل تازه برداشت کرده و براساس آن مزد دریافت کند.
ابزار سنتی :
دیگ مسی با ظرفیت ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر
تغارسفالین که امروز جای خود را به تغار مسین داده و به عنوان سرپوش دیگ به کار می رود. البته مزیت تغار سفالین این بود که عطر گل را نمی سوزاند.
چهار عدد نی چه چوبین یا سفالین تو خالی که دو به دو در انتها به یکدیگر متصل شده و به همدیگر راه داده میشوند و در نیمه با زاویه ۴۵ درجه تا شده و رابط بین دیگ و پارچ هستند.(امروزه نی چه جای خود را به لوله های آلومینیومی داده است.)
پارچ دسته دار مسین با ظرفیت حدود ۳۰ تا ۴۰ لیتر که در داخل آب سرد قرار می گیرد تا بخارهای گل در داخل آن به مایع تبدیل شود.
دستگاه گرمایشی به نام شاخه که با سوخت گاز یا گازوییل کار می کند.
ظرفیت دیگ حداکثر ۳۰ کیلوگرم گل، بامخلوط ۴۰ لیتر آب میباشد. حدود ۴ ساعت طول می کشد تا یک پارچ گلاب به ظرفیت ۴۰ لیتر بدست آید. هر دستگاه در شبانه روز، می‌تواند ۳ تا ۴ نوبت گلابگیری کند که در مجموع، مقدار مصرف گل ۹۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در شبانه روز خواهد بود.
منبع : بانک مقالات